Powieść Orzeszkowej to jedna z najbardziej znanych powieści polskiego pozytywizmu. Eliza Orzeszkowa była niezwykle płodną pisarką, tworzącą głównie w drugiej połowie XIX wieku. Jej twórczość obejmuje wiele gatunków literackich, jednak to właśnie powieści zapewniły jej trwałe miejsce w kanonie polskiej literatury.
Kluczowe wnioski:
- Orzeszkowa napisała kilkanaście powieści o różnorodnej tematyce.
- Do najsłynniejszych jej powieści należą "Nad Niemnem" i "Meir Ezofowicz".
- Podejmowała w nich problematykę społeczną, obyczajową i etyczną.
- Bohaterami powieści Orzeszkowej byli zazwyczaj przedstawiciele warstw plebejskich.
- Jej twórczość powieściowa wywarła ogromny wpływ na późniejszą literaturę polską.
Powieść Orzeszkowej w Nad Niemnem
Powieść Orzeszkowej zatytułowana "Nad Niemnem" ukazała się w 1888 roku i jest uznawana za jedno z najwybitniejszych osiągnięć polskiego pozytywizmu w literaturze. Akcja osadzona jest w ziemiańskim dworze nad Niemnem, a fabuła koncentruje się wokół losów Justyny i jej córki Anieli. Powieść podejmuje problematykę emancypacji kobiet, walki pokoleń, a także asymilacji Żydów.
Utwór ten charakteryzuje się niezwykle sugestywnym obrazem przyrody nadniemnieńskiej, barwnymi portretami psychologicznymi bohaterów oraz pogłębioną analizą społeczeństwa ziemiańskiego przełomu XIX i XX wieku. Jest to z pewnością jedna z najdojrzalszych i najpełniej oddających talent pisarski Orzeszkowej powieści.
Portrety bohaterów Nad Niemnem
Wśród barwnych postaci występujących w "Nad Niemnem" z pewnością na plan pierwszy wysuwają się dwie kobiety - Justyna i Aniela. Pierwsza z nich to samotna wdowa po emigrancie politycznym, kobieta niezwykle pracowita i oddana sprawom społecznym. Jej córka Aniela natomiast reprezentuje nowy, śmiały typ kobiety - wykształconej, dążącej do samorealizacji.
Obok tych dwóch wyrazistych bohaterek pojawia się też cała galeria innych postaci - ziemianie, chłopi, Żydzi - tworzących wielowymiarowy obraz społeczeństwa polskiego tamtych czasów.
Powieść Orzeszkowej Marta czyli tajemnica
Tytuł Powieści Elizy Orzeszkowej "Marta czyli tajemnica" pochodzi z 1873 roku i należy do wcześniejszego okresu jej twórczości. Jest to powieść obyczajowa o emocjonalnej inicjacji młodej dziewczyny, tytułowej Marty. Akcja osadzona jest w realiach prowincjonalnego miasteczka.
Główna bohaterka, będąca wrażliwą marzycielką, zakochuje się w tajemniczym i nietuzinkowym Kazimierzu Świrskim. Pod jego wpływem przechodzi swoistą przemianę duchową, odkrywa namiętność i pragnienia kobiecej natury. Jednak mroczna przeszłość ukochanego staje się przeszkodą dla ich związku.
Powieść ta należy do nurtu "powieści z tezą", gdyż prócz wątku miłosnego porusza istotny problem - kwestię pozycji kobiety w patriarchalnym społeczeństwie oraz jej ograniczonej niezależności.
Nie wolno nikogo winić za to, że takimi się urodziliśmy, jakimiśmy się urodzili - a winować można tylko za to, żeśmy nie starali się być lepszymi od tego, czym los uczynił nas - mówiła Marta.
Czytaj więcej: Ken Follett i jego najlepsze thrillery - przewodnik
Powieść Orzeszkowej Meir Ezofowicz w wyborze
Powieść Elizy Orzeszkowej "Meir Ezofowicz" z 1878 roku to jeden z najgłośniejszych jej utworów. Jest powieścią tendencyjną, której bohaterem jest syn rabina z małego miasteczka. Fabuła opowiada historię jego duchowej przemiany - odejścia od ortodoksyjnego judaizmu i zbliżenia do kultury polskiej, co spotyka się ze społecznym ostrym sprzeciwem.
Problem asymilacji Żydów był wówczas palącą kwestią społeczną, stąd powieść ta wywołała żywą dyskusję i kontrowersje. Orzeszkowa opowiadała się za pełną asymilacją Żydów, za ich wtopieniem w tkankę narodu polskiego. Propagowała swoisty model polonizacji ludności żydowskiej zamieszkującej ziemie polskie pod zaborami.
| Tytuł | Meir Ezofowicz |
| Gatunek | Powieść tendencyjna |
| Tematyka | Problem asymilacji Żydów |
| Bohater | Syn rabina Meir Ezofowicz |
| Miejsce akcji | Małe miasteczko na Litwie |
Kontrowersje wokół powieści
Publikacja "Meir Ezofowicz" spotkała się z ostrą krytyką niektórych środowisk konserwatywnych, zarówno polskich, jak i żydowskich. Zarzucano Orzeszkowej m.in. niewystarczającą znajomość realiów życia społeczności żydowskiej. Po latach powieść ta zyskała jednak miano jednego z najciekawszych głosów w XIX-wiecznej debacie na temat miejsca Żydów w społeczeństwie polskim.
Powieść Eli Orzeszkowej Gloria victus
Powieść historyczna Tytuł Powieści Elizy Orzeszkowej "Gloria victis" powstała w 1909 roku, a jej akcja osadzona jest w realiach powstania styczniowego 1863 roku. Jest to opowieść o losach młodego powstańca Władysława Orłowskiego, który po upadku zrywu zostaje zesłany na Syberię. Tam zakochuje się w Polce - Junonie Sobolewskiej.
Fabuła skupia się na psychologicznym portrecie bohatera, który na zesłaniu przechodzi wewnętrzną przemianę - od młodzieńczych ideałów niepodległościowych do sceptycyzmu i rozczarowania. Jest to zarazem studium postaw Polaków - sybiraków oraz ich losów na tułaczce.
Powieść napisana z rozmachem, nasycona dramatycznymi wydarzeniami i refleksją nad heroiczno-tragicznym losem pokolenia powstańców styczniowych. Tytułowe "Gloria victis" oznacza "Chwała zwyciężonym" i dobrze oddaje przesłanie utworu.
- Powieść historyczna osadzona w realiach powstania styczniowego
- Główny bohater to zesłaniec syberyjski Władysław Orłowski
- Podejmuje problem sensu walki powstańczej i heroicznej klęski
- Psychologiczne studium portretu pokolenia powstańców 1863 roku
- Tytułowe "Gloria victis" podkreśla chwałę pokonanych bohaterów
Nieznana powieść Orzeszkowej Cudzoziemka
O wiele mniej znanym dziełem Elizy Orzeszkowej jest powieść pt. "Cudzoziemka", która ukazała się drukiem w 1890 roku. Fabuła skupia się na losach Polki - Heleny Zarembiny, która po śmierci męża wyjeżdża do Belgii, by tam wychowywać córkę. Podejmuje pracę guwernantki w bogatej rodzinie belgijskiej.
Jest to z jednej strony obyczajowy obraz życia polskiej emigracji w Belgii, a z drugiej - studium psychologiczne samotnej kobiety usiłującej odnaleźć się w nowej rzeczywistości kulturowej i zawodowej. Powieść porusza kwestie obcości, poczucia wyobcowania, ale też siły kobiecego działania.
Mimo wielu walorów artystycznych, powieść "Cudzoziemka" nie zdobyła sobie trwałego miejsca w kanonie twórczości Orzeszkowej, choć dziś bywa odczytywana jako ciekawy głos w dyskusji o problemach migracji i akulturacji.
Portret bohaterki - Heleny Zarembiny
Helena to kobieta silna, energiczna i bezkompromisowa. Po śmierci męża całe swoje życie poświęca wychowaniu jedynej córki. Praca guwernantki za granicą jest dla niej swoistym wyzwaniem, ale też szansą na lepszą przyszłość dla jej dziecka. Mimo trudności potrafi odnaleźć się w nowej rzeczywistości kulturowej Belgii.
Powieść Elizy Orzeszkowej z lat 90 XIX wieku
Ostatni okres twórczości Orzeszkowej, czyli lata 90. XIX wieku, zaowocował kilkoma ciekawymi powieściami, które ugruntowały pozycję pisarki. Obok wspomnianej już "Cudzoziemki" warto wymienić tu przede wszystkim takie tytuły, jak:
- "Argonauci" (1890) - obraz życia młodzieży konspirującej w popowstaniowej Warszawie
- "Dziurdziowie" (1895) - powieść obyczajowa krytykująca tradycyjną rodzinę szlachecką
- "Cham" (1888) - mroczna opowieść o zbrodni z namiętności i fatalizmie losu
W powieściach tych Orzeszkowa snuła mroczne opowieści o ludzkich namiętnościach, upadku moralnym jednostki czy przerostach egoizmu. Sięgała do motywów romantycznych, gotycyzujących, operując sugestywnymi obrazami i symboliką. Był to zarazem okres jej dojrzałego warsztatu pisarskiego.
Podsumowanie
Twórczość powieściowa Powieść Orzeszkowej jest niezwykle bogata i różnorodna pod względem podejmowanej tematyki. W swoich utworach poruszała ona szerokie spektrum zagadnień - od problemów społecznych po psychologiczne studia portretów bohaterów. Ważnym motywem była także kwestia emancypacji kobiet oraz walka o ich niezależność.
Tytuł Powieści Elizy Orzeszkowej obejmuje zarówno realistyczne obrazy życia na prowincji ("Nad Niemnem"), jak i tendencyjne powieści obyczajowe ("Marta") czy historyczne („Gloria victis”). Nie stroniła przy tym od tematów kontrowersyjnych, poruszając problem asymilacji Żydów ("Meir Ezofowicz") czy krytykując tradycyjną rodzinę szlachecką ("Dziurdziowie").
Jej powieści łączą walory literackie z mocnym ładunkiem problemowym i społecznym zaangażowaniem. Dzięki temu Powieść Elizy Orzeszkowej zajmuje trwałe miejsce w kanonie pozytywistycznej powieści polskiej, będąc zarazem świadectwem epoki i zapisem ważnych dylematów tamtych czasów. Jest to twórczość niezwykle płodna, wszechstronna i poruszająca najistotniejsze kwestie swojej epoki.
Mimo upływu lat powieści Orzeszkowej wciąż zachowują świeżość, głębię psychologiczną i problematykę bliską także współczesnemu czytelnikowi. Dlatego z pewnością na stałe wpisały się już w kanon lektur szkolnych i akademickich.
